عسلک پنبه  

 (hom . Aleyrodidae ) Bemisia tabaci

 این آفت انتشار جهانی دارد ، این حشره از آفات مهم پنبه در نواحی معتدل و گرم و خشک ایران و بعضی کشورهای پنبه خیز جهان است که بروی تعداد زیادی از گیاهان زراعی ، زینتی ، درختان مثمر و درختان غیر مثمر ایجاد خسارت میکند .بیشتر در نواحی مرکزی و جنوبی کشور که دارای آب و هوای گرم و خشک است شدت دارد. در حال حاظر مهم ترین آفت گوجه کاری در مناطق جنوبی کشورمان می باشد .

شکل شاسی :

حشرات ماده بدون بال ثابت به طول 1.2 تا  1.4 میلی متر می باشد ، نر ها کوچکتر از ماده ها می باشند به طول  1 میلی متر . رنگ آنها صورتی ولی پوشش مومی سفید روی بدن(بالها) وجود دارد که به همین دلیل به آن سفید بالک(مگس سفید) می گویند . تخمها کشیده و دارای پایه می باشد که به صورت انفرادی یا دسته ای در زیر برگ قرار می گیرد .

خسارت :

   این آفت با تغذیه از شیره گیاهی میزبان باعث ضعیف شدن بوته ها شده و با ترشح عسلک باعث جلب گرد و خاک و کثیف شدن پنبه شده که باعث کاهش شدید ارزش اقتصادی پنبه میشود این حشره ( آفت ) ناقل یک نوع ویروس بیماری زا و در مجموع 19  عامل بیماری گیاهی می باشد .

    خسارت در مزارع هراکش ( زود کشت ) کمتر از مزارع کرپه ( دیر کشت ) می باشد ، چون در مزارع هراکش در مرداد ماه که مرحله خسارت آفت شروع میشود بوته ها خشبی ( چوبی ) شده و این باعث تغذیه آفت میشود .

زیست شناسی :

   این حشره دگردیسی ناقص می باشد ، یعنی تخم پس از طی چند مرحله پورگی  به حشره بالغ تبدیل میشود .پوره های سن اول را لارو نیز می گویند پورها پس از خروج از تخم متحرکند و در جسجوی محل مناسب برای تغذیه حرکت می کنند و به وسیله باد جابجا میبشوند.و لی در سنین دوم و سوم روی میزبان ثابت می شوند و از این لحاظ به شپشک های lecaninae

مشابهت پیدا می کنند.همانند شپشک ها در این مرحله از زندگی دارای ترشحات مومی بوده که به شکل تزئینات خاصی اطراف بدن حشره را فرا می گیرد.گاهی این تزئینات وسیله تشخیص قرار می گیرند و لی اکنون معلوم شده است که پورها روی گیاهان مختلف تزئیناتشان متغیر است.بهترین وسیله تشخیص مقایسه ژنیتالی و تزئینات پوره هاست.

   این حشره دارای 3 سن پورگی می باشد ، حشرات کامل نر دو جفت بال دارند و می توانند پرواز کنند ولی ماده ها فاقد بال می باشند و روی برگ گیاهان می چسپند و خرطوم خود را وارد بافت گیاه کرده شروع به تغذیه از شیره گیاهی می کنند .

  زمستان گذرای در مناطق معتدل به صورت پیش شفیره می باشد . در مازندران 8 تا 9 نسل و در خوزستان 12  نسل دارد . اوج جمعیت آفت در خرداد و بویژه در ماه تیر است.

 

روشهای کنترل:

 

 الف- کنترل زراعی

ب- کنترل بیولوژیک         

ج- کنترل شیمیایی

 

 الف- کنترل زراعی

 

1-سوزاندن و نابود کردن بقایای گیاهی و علفهای هرز پس از برداشت محصول

2-هراکش نمودن پنبه به طوری که کشت پنبه تا اواسط اردیبهشت  تمام شود

3-تبدیل کشت های کرتی به ردیفی

4-برداشت به موقع محصول پنبه برای جلو گیری از آلوده شدن به شیره عسلک

 

ب- کنترل بیولوژیک 

 

زنبور های Encarsia  sp , Eretmocerus serius  بعنوان پارازیتوئید شفیره عسلک می باشند .

 

ج- کنترل شیمیایی

 

 از نظر مبارزه شیمیایی هر جا اقتصادی باشد کاربرد سموم فسفه تماسی نفوذی و حتی ترکیباتی نظیر سوین،تیودان و توکسافن نیز به نسبت های که روی سایر افات بکار می روند در مورد این افت نیز موثر واقع می شوند .باید توجه داشت که این حشره در سال چندین نسل ایجاد می کند.در صورتی که بطور یکنواخت و مکرر به وسیله حشرهکش ثابتی با ان مبارزه شود خیلی زود حشره کش بکار برده شده تاثیر خود را از دست می دهدو لذا باید مرتبا سموم مورد استفاده را تعویض نمود.

 

عروسک خربزه  Rhaphidopalpa foveicollis

    عروسک خربزه که برخی زارعین آن را با کفشدوزک خربزه اشتباه میگیرند در ایران اولین بار  در سال 1317 توسط افشار شرح داده شده است. یکی از ،آفات شناخته شده و مهم گیاهان خانواده کدوئیان(کوکوربیتاسه)محسوب می شود.این حشره سوسک قرمز رنگ درازی است که از اوایل بهار در مزارع خربزه و هندوانه ظاهر شده و تا آخر فصل تابستان در مزرعه حضور دارد.

شکل شناسی:

     این حشره شباهت زیادی به حشرات خانواده gerambycidae ،دارد عموما زیبا و خوشرنگ و با باجلای فلزی دیده می شود،حشره کامل سوسکی بطول 7-5/6 میلی متر می باشد. رنگ آن قرمز روشن به استثنای زیر سینه میانی و عقبی و زیر شکم که سیاه رنگ است .سر نسبتا کوتاه، چشمها بیضی شکل و درشت وسیاه ، قطعات دهانی نیز سیاه میباشد .شاخکها یازده مفصلی و نخوش و به اندازه یک سوم طول بدن ،بین دوچشم فرو رفته است .مفصل اول طویل تر وکلفتر از سایر مفاصل است .

     پنجه پاها هم دارای چهار مفصل می باشد.لبه بالایی سینه اول شیار اریبی دارد که حشره را کاملا مشخص میگرداند.ضمنا آخرین بند شکمی حشره نر از سه قسمت تشکیل یافته است .تخم حشره بیضوی زرد رنگ وطول آن 0.6میلیمتر میباشد .لارو Carabeiform  واستوانه ای شکل دراز به رنگ زرد لیمویی است در حالت کامل طول آن به پانزده میلیمتر وعرض آن به 1.5 میلیمتر میرسد.

     پشت سر لاروسیاه وزیر آن زرد رنگ است بند نهم شکمی لارو سخت شده وزیر آن حاشیه مقعد بصورت پستانکی بیرون زده است وبه کمک همین زائده ، لاروخود را به اشیائ محکم نگه میدارد ودر واقع زائده مزبور حکم پای کمکی را برای لارو دارد.

مناطق انتشار:

    دامنه انتشار آن تقریبا وسیع است .عروسک خربزه در تمام کشورهای حوزه مدیترانه شیوع دارد وعلاوه بر این تا کنون از کشورهای پرتغال، جنوب شوروی ،افریقای شمالی، ایتالیا، یونان، ترکیه واسرائیل گزارش شده است در ایران این آفت تا کنون از اطراف تهران، فارس ،کرمان ،کرمانشاه ،سمنان ،اصفهان، اطراف قم،در جالیز کاریها خسارت این آفت گزارس شده است.

طرزخسارت:

     این آفت به گیاهان خانواده کدویان حمله کرده به طوریکه ریونی مینویسد آفت در درجه اول به خیار وخربزه ودر درجه دوم به هندوانه وکدو رغبت دارد.
حشرات کامل آفت راممکن است در مزارع شبدر مشاهده کرد وتغذیه حشرات کامل را روی گوجه فرنگی وذرت نیز ملاحظه نموده است اما در هر حال لارو آفت فقط از کدویان تغذیه میکند .سوسکها از اوایل بهار به بوته های جوان خربزه یا دیگر میزبانهای خود حمله کرده وروی برگها، جوانه ها وگلها به تغذیه می پردازند ودر نتیجه برگها رامشبک وسوراخ میکنند اگر بوته ها کوچک باشند در نتیجه این حمله به کلی از بین میروند. 

     بوته های بزرگتر در برابر حمله آفت مقاومت نموده وحشره بیشتر از جوانه ها وگلها تغذیه میکند.مهمترین خسارت عروسک خربزه مربوط به لاروهای آن میباشد که به ریشه حمله نموده و بوته ها را خشک مینماید و در مزارعی که شدیدا مبتلا هستند هر روز عده ای از بوته ها را پلاسیده و خشک میشوند با حمله لارو به ریشه و زخمی نمودن آن راه برای ورود و حمله باکتری ها و قارچ ها نیز فراهم میشود و بدین وسیله بوته زودتر از پا در می آید . لاروهای آفت علاوه بر ریشه ممکن است به میوه های جالیز که روی خاک قرار دارند حمله کنند و با جویدن پوست آن وارد آن گردند.

زیست شناسی:

عروسک خربزه زمستان را بصورت حشره کامل و به حالت دیاپوز زیر برگ های ریخته و  خشک شده علف های هرز بخصوص گرامینه های وحشی و دائمی در زیر شکاف درختان یا زیر کلوخه هاو پناه گاههای دیگر بسر می برد.
در اوایل فروردین ماه سوسک هاشروع به فعالیت نموده و در ساعات گرم روز پرواز نموده و اگر گیاهان جالیزی هنوز در منطقه وجود نداشته باشند از برگ سایر گیاهان تغذیه میکنندو به محض بیرون آمدن بوته های خربزه ،هندوانه و طالبی به برگ های این گیاهان حمله میکنند .حشرات کامل در اثر تغذیه پهنک برگ را به طور خیلی نامنظم سوراخ سوراخ می کنند.مدت تغذیه یک ماه است ،حشرات کامل را می توان روی بوته ها مشاهده کرد.بتدریج که هوا گرم شده آنها در مزرعه متفرق می شوند،قدرت پرواز و فعالیت آنها زیاد است.

     از اواخر فروردین ماه حشرات نر و ماده جفتگیری نموده و هر حشره ماده 16 -700 عدد و بطور متوسط 300 عدد تخم می گذارد که بتدریج بطور انفرادی و یا در دسته های کوچک در پای بوته میزبان و و نزدیک طوقه داخل خاک قرار میدهند.تخم ها در حرارت مناسب پس از 9-14 روز تفریخ می شوند.

     در رابطه با حرارت ،دوره جنینی تخم فرق می نماید بدین ترتیب که در حرارت 30-27 درجه سانتی گراید 12-9  روز و در حرارت 23-21 درجه 15 روز طول میکشد.تخمها در حرارت زیر 20 درجه سانتی گراید هرگز تکمیل و تفریخ نمی شوند .
لاروها پس از خروج از تخم وارد خاک شده و روی ریشه به تغذیه  میپردازند.طبق برسیهای به عمل آمده داخل ریشه فقط لاروهای نیمه کامل ویا کامل را میتوان مشاهده نمود و لاروهای جوان به هیچ وجه در مزرعه دیده نشده است ، به عبارت دیگر وضع فعالیت و تغذیه لاروهای جوان در مزرعه معلوم نیست (ریونی 1962) .پاولاکوس با پرورش سنین مختلف لاروی روی تکه های خربزه ،مشاهده نمود که لاروها ابتدا 3-2 روز در سطح تغذیه نموده و بعدا به داخل نسوج نفوذ مینمایند.

   طبق مطالعه همین کارشناس لارو عروسک خربزه قبل از آنکه وارد مرحله شفیرگی شود سه بار جلد عوض می نماید و مدت لاروی نیز 29 روز طول میکشد.لاروها قبل از آنکه تبدیل به شفیره شوند ریشه را ترک کرده و در خاک در داخل لانه هایی شفیره می گردد. مدت شفیرگی 10-8 روز به طول می انجامد. در مورد تعداد نسل عروسک خربزه در نشریات خارجی و ایرانی تناقض دارد. دواچی (1328) برای این آفت یک نسل و در شرایط مساعد 2 نسل ذکر میکند و  زاهدی( 1346) در نواحی گرمسیر تا 5 نسل و در مناطق دیگر 3-2 نسل در سال مینویسد.

    (ریونی 1962) نیز تعداد نسل آفت را در یونان 1 نسل ودر شرایط مختلف اسراییل 4-2 نسل می نویسد.لازم است در ایران تحقیقات بیشتری بخصوص در زمینه تعین تعداد نسل آفت در نواحی مختلف آلوده به آفت صورت گیرد.

    یکی از عوامل محدود کننده تفریخ تخم و فعالیت لارو کمبود رطوبت میباشد و در مزارعی که کمتر آبیاری میشود آفت چندان خسارت وارد نمیرساند.

مبارزه:

روش پشته کاری و آبیاری نشتی مزرعه نقش عمده ای در کاهش خسارت آفت دارد و بر عکس در مزارعی که جالیز بصورت کرتی کاشته شده رطوبت کافی برای تفریخ تخم و فعالیت لارو ها وجود دارد و خسارت آفت بمراتب بیشتر می باشد .

      تا قبل از ممنوع شدن سموم کلره از د. د. ت برای سمپاشی مزرعه استفاده می شد و امروزه از سموم فسفره که اغلب برای مبارزه با سایر آفات جالیز بالاخص  شته و کفشدوزک جالیز بکار می رودمی توان استفاده نمود . برای مبارزه با لارو آفت در خاک نیز سموم فسفره گرانول را می توان در سطح مزرعه و یا اطراف بوته ها پاشید. موفق باشید